Czym są organizacje pozarządowe w Polsce i ile ich działa na terenie kraju?

Skrót NGO, z języka angielskiego non-government organization, czyli organizacja pozarządowa, to instytucje pożytku publicznego, które działają niezależnie od rządów państw. Zazwyczaj są finansowane z darowizn i dotacji ze środków publicznych, a ich celem jest wypełnienie luki utworzonej przez rządzących. Organizacje pozarządowe w Polsce (ale i na całym świecie) mają swój program polityczny lub społeczny i działają w różnych sferach. Jak dokładnie działają i czym konkretnie się zajmują? Odpowiadamy.

Czym są organizacje pozarządowe w Polsce?

Pytanie to można ukierunkować również do każdej innej takiej organizacji znajdującej się na terenie innego państwa niż Polska. Nazywane tak są stowarzyszenia i fundacje tworzone przez grupę danych ludzi. Zazwyczaj łączy ich cel stworzenia projektu, który będzie powodował stworzenie czegoś pożytecznego i dobrego dla innych. Nie podlegają one administracji publicznej. Działają również bez nastawienia na zysk. Działania organizacji pozarządowych mają prowadzić do dobrowolnego wsparcia i pomocy ludziom. Mówi się o nich jako “trzecim sektorze” w odróżnieniu od sektora publicznego i przedsiębiorstw. Czym spowodowane jest takie twierdzenie? Przede wszystkim tym, że rozumienie i postrzeganie organizacji jest zbliżone bardzo mocno do definicji prawnej. Jednak nie wszystkie zakresy i pojęcia są ze sobą zgodne.

Aby skutecznie ocenić, które stowarzyszenie jest organizacją pozarządową, należy kierować się dwoma najważniejszymi kryteriami. Pierwszym z nich jest niekomercyjny charakter działalności. Natomiast drugi dotyczy tego, czy dany podmiot nie należy do wcześniej wspomnianego sektora publicznego i przedsiębiorstw. Co jeszcze obejmują zapisy?

Obejmują nawet partie polityczne, związki zawodowe i organizacje pracodawców. Z całą pewnością można stwierdzić, że pojęcie ma bardzo szerokie znaczenie. Każda partia polityczna, fundacje i związki zawodowe mieszczą się w opisywanej definicji, lecz tylko pod pewnym i niepodważalnym warunkiem. Muszą one odstąpić od wszelkich dotacji określonych w trybie ustawy.

Działalność organizacji pozarządowych w Polsce

Ustalenie danych w związku z działalnością takich organizacji nie jest łatwe. Pojęcie ich obejmuje tylko takie, które nie są jednostkami lub organami administracji publicznej nienastawionej na zyski płynące z aktywnej działalności. Tylko takie zaliczane są do tego typu działalności. Jednak należy wspomnieć, że organizacjami pozarządowymi są nie tylko te zarejestrowane w odpowiednich do tego placówkach. Są nimi również koła gospodyń wiejskich, zwykłe stowarzyszenia, związki i samorządy zawodowe. Jak widać, pozarządowy sektor ma bardzo szeroki rozumienie i zastosowanie. Łączy on w sobie wiele różnych podmiotów, które mają określony reguły prawne do swojego funkcjonowania. Oznacza to, że każdy z nich w zależności od tego spełnia inną rolę i działa na różnorodne sposoby. Niektóre z nich prowadzić mogą nawet działalność gospodarczą! Jednak nie oznacza to, że mogą dobrowolnie korzystać z dotacji. Tylko mała część z nich ma taki przywilej i jest on przyznawany tylko w konkretnych warunkach, które zapisane są w ustawie dla organizacji pozarządowej. Inne natomiast mogą uzyskać status organizacji pożytku publicznego.

Największa grupa działalności organizacji pozarządowych w Polsce dotyczy fundacji i stowarzyszeń. Należy również wspomnieć o “wąskiej definicji sektora pozarządowego”. Dlaczego? Odpowiedź jest bardzo prosta. Oba wskazane wyżej rodzaje organizacji do niego należą. Pozwala on na dokładnie przyjrzenie się podmiotom, które działają na bardzo zbliżonych zasadach i regułach. Co za tym idzie, stanowią one rdzeń, czyli podstawę dla sektora pozarządowego.

Idealnie wpisującym się w to stwierdzenie procesem jest działalność Ochotniczych Straży Pożarnych. W całej Polsce mają one przyjętą formę prawną, zgodną z wszelkimi założeniami. Jednak każda gmina, w której znajduje się OSP, ma swój własny obowiązek i dotowania. Fakt ten prowadzi do tego, że te stowarzyszenia wykraczają poza granicę “wąskiej definicji organizacji pozarządowych”. Dlatego łatwo dostrzec, że jest to zupełnie inna sytuacja niż w przypadku innych stowarzyszeń.

Zgodnie z danymi przekazywanymi przez REGON w Polsce w tym momencie zarejestrowanych jest 17 tysięcy fundacji i 86 tysięcy stowarzyszeń. Dane zawierają organizacje z wąskiej definicji organizacji pozarządowych. Oznacza to, że są nimi wszystkie fundacje i stowarzyszenia. Jednak z wyłączeniem wcześniej wspomnianych Ochotniczych Straży Pożarnych. Warto zaznaczyć, że 100 tysięcy zarejestrowanych w Polsce organizacji nie oznacza, że wszystkie z nich prowadzą aktywną działalność. Szacuje się, że jedynie 70% z podanej liczby wciąż prowadzi aktywne działania. Pozostała część zakończyła swoją działalność lub nie wyrejestrowała się z REGON-u. Co to oznacza? Można przypuszczać, że na terenie Polski działa wciąż 70 tysięcy fundacji. Co jeszcze warto o nich wiedzieć? Na pewno trzeba skupić się na ich lokalizacji. Najwięcej z nich znajduje się na Mazowszu. Liczba w tym rejonie Polski wynosi około 20 tysięcy, a prawie połowa z tego w samej Warszawie. Kolejnymi regionami o wysokim odsetku istniejących fundacji są Wielkopolska, Małopolska, Śląsk i Dolny Śląsk. W każdym z tych czterech miejsc przyjmuje się, że nadal działa około 10 tysięcy organizacji. Najmniej stowarzyszeń i fundacji działa zdecydowanie na terenie województwa opolskiego i podlaskiego. Można spotkać tam około 3 tysięcy zarejestrowanych i aktywnych organizacji.

Jednak nie należy sugerować się tylko i wyłącznie statystykami. Związane jest to z faktem, że w niektórych miejscach liczba stowarzyszeń odpowiada przede wszystkim dużemu zagęszczeniu ludności na danym terenie. Dlatego kolejnym ciekawym i dużo mówiącym zestawieniem jest wykres liczby zarejestrowanych organizacji z liczbą mieszkańców całego województwa. W takim porównaniu największą wartość ma województwo mazowieckie. Zaraz za nim plasują się takie, jak: dolnośląskie, warmińsko – mazurskie, zachodniopomorskie i lubelskie. Najmniejsza wartość w tym wypadku przypada na województwo śląskie.

Obserwując bacznie przyrost nowych stowarzyszeń, można zauważyć, że z każdym kolejnym rokiem przybywa ich średnio o kolejne 5 tysięcy. Coraz większą popularność zyskuje zakładanie fundacji kosztem stowarzyszeń. Czemu tak się dzieje? Przyczyną tego stanu rzeczy prawdopodobnie są rozwiązania prawne, które powodują, że znacznie łatwiej jest założyć fundację.

Stowarzyszenia mają tendencję spadkową jeśli chodzi o ich działalność. Fundacje i stowarzyszenia istniejące w Polsce już 11 lat lub więcej stanowią 43% sektora. Jak prezentuje się sytuacja młodszych działalności? Niekorzystnie, ponieważ te istniejące mniej niż 5 lat stanowią coraz niższy procent sektora. Mimo że przesunięcia w poszczególnych kategoriach wiekowych można uznać za niezbyt wysokie, to łatwo zauważyć “krzepnięcie” polskiego sektora pozarządowego.

Najmłodsze branże zajmują się rozwojem lokalnym. Niemalże 46% organizacji zajmującej się taką dziedziną nie jest zarejestrowana dłużej niż 5 lat. Podobną strukturę wieku mają organizacje kulturalne i edukacyjne. Wyższe przeliczniki wieku mają te, które zajmują się sportem, turystyką, rekreacją, a także hobby. Ich średni staż działalności wynosi od 10 lat w górę! Najstarszą branżą jest ochrona zdrowia. Organizacje specjalizujące się w tej dziedzinie działają co najmniej 11 lat. To ponad dwa razy więcej od najmłodszych zajmujących się rozwojem lokalnym.

Fundacje i stowarzyszenia – czym są?

Fundacje pozarządowe oznaczają przede wszystkim ofiarowanie danego majątku. Inaczej mówiąc, fundator chcący osiągnąć ważny cel przekazuje ważne cele społeczne pod zarząd fundacji. Wskazuje się tutaj uwagę na przekazywanie majątku w celu pomocy innym, np. chorym i potrzebującym dzieciom. Dopiero wyczerpanie środków fundacji, albo bankructwo fundatora prowadzi do zakończenia jej działalności. Celem fundacji musi być pomoc społeczna. Często można spotkać się z takimi, które pomagają chorym i potrzebującym małym dzieciom. Jednocześnie jej działanie musi być zgodne z interesami Rzeczpospolitej Polskiej. Wszystkie ważne decyzje związane z nią podejmuje powołany specjalnie do tego zarząd danej fundacji. Oznacza to, że każde przekazane mienie na jej rzecz musi być skonsultowane ze specjalnie wyznaczonymi do tego osobami. Sami omawiają i interpretują różne decyzje. Nie muszą ich zgłaszać do organów kontroli wewnętrznej i komisji rewizyjnej. Fundator również nie ma szczególnych uprawnień. Ogranicza się tylko do tych, które są przyznane statusem.

Zarówno stowarzyszenia, jak i fundacje, niezależnie od prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej mają obowiązek prowadzić i sporządzać raport finansowy. Jednak jest on dostosowany do każdej organizacji indywidualnie, w zależności od wykonywanych czynności.

Stowarzyszenie opiera swoją istotę na pracy społecznej członków do niego należących. Żeby uznać organizację jako stowarzyszenie, należy dopilnować, aby w swoim składzie miało co najmniej 7 członków. Sytuacja diametralnie się zmieni jeśli dana osoba chce założyć stowarzyszenie zwykłe. W takim wypadku wystarczy tylko 3 założycieli, aby można było uznać je za legalne i zgodne z wszelkimi wytycznymi. Głównym założeniem działalności stowarzyszenia jest postępowanie zgodne z prawem. Jednak nie musi ono dotyczyć pomocy społecznej, czy działania dla korzyści innych. Może ono funkcjonować na zasadzie wspierania członków do niego należnych, albo realizować cele ustalone w swoim własnym statucie. Decyzje podejmowane w stowarzyszeniu również powinny brać pod uwagę zdanie wszystkich jego członków.

Organizacje pozarządowe w Polsce – lista

Nie sposób wymienić wszystkich organizacji pozarządowych zapisanych w Polsce. Obejmuję one wiele segmentów – od szerzących ideę rozwoju filantropii, przez prawa kobiet, po prawa człowieka. Na potrzeby niniejszego wpisu ograniczymy się do wymienienia najbardziej charakterystycznych organizacji NGO w Polsce: